Datum: 17-11-2020

Een interview met Katja Stribos, transitiemanager voor het omgevingsplan bij de gemeente Amsterdam. Ze vertelt over het Calimero-effect en keuzes maken. “De keuzes die je maakt, hangen nauw samen met de organisatiecultuur en -grootte.”

Eerst een beetje theorie. Vanaf 1 januari 2022 geldt dat iedere gemeente een tijdelijk omgevingsplan ‘van rechtswege’ heeft. Dit plan bestaat grofweg uit de huidige bestemmingsplannen plus de bruidsschatregels – de regels die gemeenten van het Rijk gaan overnemen.

Wat is jouw werk hierin?

Stribos: “Mijn werk is om met collega’s binnen en buiten de gemeente een strategie te ontwikkelen om van het tijdelijke omgevingsplan te komen tot een omgevingsplan dat aan alle wettelijke vereisten voldoet. In Amsterdam starten we met het harmoniseren van regels uit de bestemmingsplannen en de bruidsschat.”

Je noemt dit harmoniseren, wat bedoel je daarmee?

“Deze regels wordt samengevoegd tot één basis-regelset.  Bijvoorbeeld het begrip ‘beroep aan huis’. De betekenis van dit begrip verschilt in de diverse bestemmingsplannen van Amsterdam. Straks is er één definitie.” “Ook de opbouw en formulering van de juridische regels wordt gelijkgetrokken. Eerst wordt het tijdelijk omgevingsplan aangevuld met de basis-regelset die ergens op een punt in het IJ wordt vastgesteld. Gebieds- en themagewijs wordt daarna het tijdelijke omgevingsplan gewijzigd en de regels uit de bestemmingsplannen en bruidsschat vervangen door regels uit de basis-regelset.”

Harmoniseren in aantallen ook?

“Zeker, in de Omgevingswet zijn 26 wetten geheel of gedeeltelijk opgegaan. Een soortgelijke opgave kent het omgevingsplan Amsterdam ook. Alleen gaat het in Amsterdam om 450 bestemmingsplannen en een fors aantal regels in de bruidsschat. Na 2022 worden daar ook regels uit 18 verordeningen aan toegevoegd.”

Misschien voor de hand liggend, maar wat zijn de voordelen?

“Het omgevingsplan Amsterdam biedt overzicht van regels die in de leefomgeving gelden. Je hoeft niet meer in verschillende bestemmingsplannen en verordeningen te kijken om te weten welke regels op een locatie gelden. Als alles bij elkaar staat in één omgevingsplan, zie je ook sneller wat met elkaar samenhangt.”

“Bovendien -als alle bestemmingsplannen zijn vervangen, is het mogelijk om nieuw beleid met één wijziging van het omgevingsplan door te voeren. Daar hoeven straks geen tientallen bestemmingsplannen meer voor worden aangepast. Dan wordt het voor toezichthouders ook makkelijker om te bepalen welke regel waar geldt. Voordat het zover is wordt het voor hen waarschijnlijk eerst complexer omdat verschillende regimes naast elkaar gelden.”

Het klinkt als een flinke operatie

“Dat is het ook. Hoe komen we straks tot een wijziging van het omgevingsplan, daar moet ook over nagedacht worden. Waar in de organisatie start dit proces, wie pakt welke taak op, wie neemt ambtelijk welk besluit en hoe gaan we het omgevingsplan beheren. Hier zijn verschillende opties mogelijk.”

Welke kant gaat het op denk je?

“De keuzes die je maakt hebben heel veel te maken met hoe je naar je organisatie kijkt. Vind je dat een wijziging van het omgevingsplan van begin tot eind in handen is van één organisatieonderdeel? Of laat je ieder organisatieonderdeel dat regels wil aanpassen in het omgevingsplan zelf met de basis-regelset aan de slag gaan? Waarschijnlijk wil je een beetje van beide.”

Hoe zou je de cultuur bij de gemeente Amsterdam omschrijven?

“Amsterdam is van de samenwerking. Alle verantwoordelijkheden bij één organisatieonderdeel leggen voor het omgevingsplan past daarom denk ik niet. Dat is ook risicovol omdat je daarmee alle verantwoordelijkheden op één plek in de organisatie legt.”

Hoe kunnen kleinere gemeenten hierin te werk gaan?

“In mijn vorige opdracht bij de VNG heb ik gewerkt aan een ontwerptool voor het omgevingsplan waarin je in drie stappen tot (een wijziging van) het omgevingsplan komt.” [Check de tools onderaan het interview!]

Je had het net over keuzes maken, welke zijn dat bijvoorbeeld?

“Veel mensen denken over het omgevingsplan: regel dat even. Maar als bestuur heb je keuzes. Bij sommige regels uit verordeningen kun je bijvoorbeeld kiezen om deze wel of niet in je omgevingsplan op te nemen.”

Hoe maak je dan een keuze?

“Zorgt opname in het omgevingsplan dat de gebruiker de regels makkelijker kan vinden? Verbeter je daarmee als gemeente je dienstverlening? Zo betekent opname in het omgevingsplan dat de regel digitaal op de kaart te vinden is samen met andere regels over de fysieke leefomgeving.”

Hoe is die inventarisatie bij jullie verlopen?

“In ons regelgevingsregister staan 677 regelingen. Die hebben we extern laten analyseren en daar kwam dit beeld uit: 441 regelingen hebben een relatie met de activiteiten in de fysieke leefomgeving.  Daarvan kúnnen 110 en móeten 18 in het omgevingsplan worden opgenomen. Dat geeft overzicht en daarmee rust.”

Heb je tips voor ons als Omgevingsdienst?

“Er is bij jullie zoveel kennis, mijn advies is je voor te bereiden om deze toegankelijk te maken. De beleidscyclus begint immers bij evaluatie en monitoring en daarmee bij toezicht en handhaving. Om nieuw beleid te kunnen maken en het omgevingsplan te wijzigen is deze input hard nodig.”

“Gemeenten willen bijvoorbeeld weten: hoeveel klachten komen er binnen over geur? Hoe groot is het probleem? Wat is er precies vergund? Die kennis heeft meerwaarde.”

^{En tips voor andere gemeenten?}

“Ik zie vaak het Calimero-effect: het accent ligt vaak op digitalisering en het blijkt lastig te zijn om capaciteit binnen de organisatie vrij te maken om kennis van het omgevingsplan met elkaar op te bouwen. Het omgevingsplan is een namelijk nieuw en de komende jaren volop in ontwikkeling. Dus: verdiep je erin, stel een transitiestrategie op, desnoods op één A4 en ga oefenen met casussen. Liefst tot en met de raad, als een soort stresstest.”

Aan de slag?

Inleiding voor de planmaker
https://vng.nl/sites/default/files/2020-07/inleiding-ontwerpen-omgevingsplan.pdf

Handleiding voor de planmaker
https://vng.nl/sites/default/files/2020-07/handleiding-stap-voor-stap-het-omgevingsplan-ontwerpen.pdf

De online tool

https://infographics.nl/vng/doelenboom5/index.html  (in bewerking)