Hier een uitleg.

De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor PFAS die op het terrein van Schiphol in de grond is aangetroffen. Wie zich in PFAS gaat verdiepen, raakt snel verdwaald in ingewikkelde woorden en technische taal. Op deze pagina leggen we de meest voorkomende zaken uit en geven we uitleg over wat ons nu bekend is over PFAS.

Wat is PFAS?

PFAS is een verzamelnaam voor wat ook wel “forever chemicals” worden genoemd. Deze chemische perfluoralkylstoffen komen van nature niet in het milieu voor. Ze zijn gemaakt voor bijzondere eigenschappen, bijvoorbeeld water-, vet- of vuilafstotend en bestand tegen hoge temperaturen. PFAS zitten in allerlei producten, zoals pannen met anti-aanbaklaag, brandblussers, verf en cosmetica. Als PFAS eenmaal in de natuur terechtkomen, verdwijnen ze niet meer uit zichzelf. Daardoor treffen we op dit moment al bijna overal in Nederland in de natuur kleine hoeveelheden PFAS aan.

Wat is normaal?

Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) heeft voor 29 PFAS-verbindingen laten onderzoeken hoeveel er op dit moment al gemiddeld standaard in de Nederlandse bodem zit. Dat heeft voor twee veelvoorkomende soorten PFAS (PFOS en PFOA) zogenaamde achtergrondwaarden opgeleverd.

Achtergrondwaarden

Achtergrondwaarden vormen de bovengrens van wat er op het moment van dat onderzoek werd gevonden op plaatsen waar geen duidelijke vervuilingsbron aanwezig was. Die achtergrondwaarde is wat we op dit moment beschouwen als ‘normaal’. PFAS worden gemeten in microgrammen per kilo droge stof (µg/kg ds). Dat is heel weinig: één microgram is één miljardste kilogram (1 µg = 0,000 000 001 kg). Voor PFOS is de achtergrondwaarde 1,4 µg/kg ds; voor PFOA is de achtergrondwaarde 1,9 µg/kg ds.

Volgens de uitgangspunten van het Besluit bodemkwaliteit betekent dit dat grond, waarin de hoeveelheid PFAS niet boven deze waarden uitkomt, geschikt is voor elke functie en overal mag worden toegepast.

In grondwaterbeschermingsgebieden zijn de regels strenger: daar mag alleen grond verwerkt worden die niet méér PFAS bevat dan wat in dat gebied op dat moment normaal is.
In de praktijk zijn er ook gebieden in Nederland waar de waarden veel hoger liggen dan de gemiddelde achtergrondwaarden. Dat komt meestal door de invloed van vervuilingsbronnen die PFAS uitstoten, zoals Chemours in Dordrecht. In de Randstad worden daardoor over het algemeen hogere waarden gemeten. De metingen in ons land lopen uiteen van minder dan 0,5 µg/kg in bijvoorbeeld Limburg tot pieken op sommige plaatsen in de Randstad van 5 µg/kg PFOS en 7,4 µg/kg PFOA (bron: RIVM).

Op de kaart

Hoeveel PFAS zit nu precies in de bodem rond Schiphol? De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied krijgt vrijwel dagelijks bodemrapporten die bol staan van de cijfers over allerlei stoffen in de grond, waaronder PFAS. Helaas zijn die cijfers zijn niet allemaal direct bruikbaar en vergelijkbaar. Het opschonen en uitleggen van die cijfers, bijvoorbeeld het achterhalen van mogelijke vervuilingsbronnen en oorzaken kost veel tijd voor een team specialisten, die ook nog eens per kaart rekening moeten houden met de nieuwste normen, veranderende gebiedsgrenzen etc. Daarom is besloten eens in de vijf jaar een kaart uit te brengen met actuele informatie over PFAS in de grond rond Schiphol. De huidige versie van de kaart is op dit moment aan vervanging toe. Ons team is al begonnen met de samenstelling van een nieuwe overzichtskaart die in 2025 beschikbaar komt. Tussentijdse en lokale bodeminformatie kun je via onze website opvragen.

Lichte en ernstige verontreiniging

Grond waarin meer PFAS zitten dan de achtergrondwaarden van het RIVM noemen we “licht verontreinigde grond”. Licht verontreinigde grond is niet meteen een probleem. Om te bepalen wanneer je licht verontreinigde grond met PFAS mag gebruiken en waarvoor, zijn toepassingsnormen vastgesteld toepassingsnormen vastgesteld. In de landbouw en de vrije natuur zijn die gelijk aan de achtergrondwaarden, maar bij toepassingen voor wonen of industrie ligt de grens wat hoger: dan mag grond tot 3,0 µg/kg PFOS bevatten en 7,0 µg/kg PFOA. Voor overige PFAS, zoals GenX, wordt strengste grens aangehouden (die van PFOS).

Wanneer de hoeveelheid PFAS echt gevaarlijk wordt, is helaas nog steeds niet helemaal duidelijk. Normaal gesproken publiceert het RIVM voor gevaarlijke stoffen zogenaamde ‘interventiewaarden’, die aangeven wanneer grond zo ernstig verontreinigd is dat er onaanvaardbare risico’s zijn voor mensen of het milieu. Dergelijke grond moet dan worden opgeruimd (bodemsanering). Voor PFAS bestaan die normen nog niet.

De EFSA (Europese Voedselautoriteit) heeft in 2020 een opinie gepubliceerd waarin ze adviseren een een grens te hanteren van een inname van 0,0044 µg per kilo lichaamsgewicht per week. Maar het is ingewikkeld om dat te vertalen naar een realistische interventiewaarde voor PFAS-houdende grond. Daarom worden op dit moment nog tijdelijke grenswaarden gehanteerd, die inderdaad gebaseerd zijn op de laatste inzichten maar mogelijk in de toekomst nog worden bijgesteld.

Die grenswaarden noemen we INEV (Indicatieve Niveaus voor Ernstige Verontreiniging).
De INEV voor PFOS in grond staat op dit moment op 59 µg/kg droge stof. Daarboven spreken we van “sterk verontreinigde grond”. Deze hoeveelheid wordt ook de ‘humane risicogrens’ genoemd. Als grond waar mensen wonen (officieel: functie “Wonen met tuin”) meer dan die hoeveelheid PFAS bevat, moet die grond worden gesaneerd.
De bovengrens van wat nog aanvaardbaar is ligt op 50.000 µg/kg ds. Boven die grenswaarde stelt het RIVM dat een stof dermate schadelijk is voor het milieu en de organismen die erin leven, dat we het moeten beschouwen als gevaarlijk afval (net als bijvoorbeeld lege batterijen, verfresten of afgewerkte olie).

Hoe zit het nu met Schiphol?

Op Schiphol vinden we in de grond bepaalde soorten PFAS die in het verleden gebruikt zijn in blusschuim. Daarbij gaat het vooral om PFOS en in mindere mate ook PFOA. Dat blusschuim is de reden dat de totale hoeveelheid PFAS in sommige stukken grond op Schiphol een stuk hoger is dan ergens anders. Dat zijn de stukken grond waar dat blusschuim in het verleden is gebruikt. PFOS is sinds 2009 verboden en Schiphol is inmiddels overgestapt op PFAS-vrij blusschuim.
De hoeveelheid PFOS (veruit de meest voorkomende PFAS-soort in het blusschuim) die door de Omgevingsdienst in sommige stukken grond op Schiphol wordt aangetroffen, ligt meestal tussen de 250 en 750 µg/kg ds. Dat is ruim onder de grenswaarde van 50.000 µg/kg en het is dus geen gevaarlijk afval. Dit is niet wat we wensen dus zorgt Schiphol dat de verontreinigde grond zo veel mogelijk wordt verzameld en opgeslagen in tijdelijke opslagplaatsen (de TTOPs). Daar wordt de verontreinigde grond op en onder een speciale folie bewaard, om ervoor te zorgen dat het niet kan uitspoelen door regenwater of verwaaien in de wind. De grond ligt daar voorlopig veilig, in afwachting van een definitieve oplossing.

Heb je vragen over PFAS en Schiphol? Kijk dan bij veelgestelde vragen over PFAS.