Datum: 12-01-2023
Geen enkele footprint op aarde achter laten. Het bleek een onmogelijk streven dat Wolfgang Richert had toen hij jong was. Het alternatief: het systeem veranderen en daarmee de impact van mensen en bedrijven op het milieu terugbrengen naar de planetaire grenzen. Daar houdt hij zich al bijna 30 jaar mee bezig. Sinds 1 september 2022 is hij programmamanager Circulaire Economie bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG). Hier focust hij zich op de integratie van Circulaire Economie in de vergunningverlening, toezicht en handhaving bij bedrijven: “de tijd dat de gezamenlijke overheden alle aandacht besteden aan de welwillende pioniers is voorbij, de vervuilende achterblijvers moeten we desnoods met dwang en drang aanpakken.”
“Mijn loopbaan begon 28 jaar geleden bij de DCMR Milieudienst Rijnmond in min of meer dezelfde functie. Mijn opdracht was kijken hoe circulariteit in vergunningen kon geworden geïntegreerd. De vraag die nu zo actueel is, is dus al 30 jaar oud. Maar de tijd was toen nog niet rijp. Het onderwerp leefde niet en er kwam niet veel uit. De laatste 20 jaar heb ik bij en voor verschillende milieuorganisaties gewerkt – de meeste tijd als onafhankelijke consultant – waarbij ik me vooral bezig hield met de vraag: wat voor transitie willen we en welk beleid hoort daarbij?”
“Ik was op zoek naar een nieuwe uitdaging en de vacature bij de OD NZKG sprak me enorm aan. Ik wilde niet bij het Rijk werken. Dat is vaak te abstract en politiek. Bij een kleine gemeente kun je weer niet zoveel bereiken. Mijn achtergrond zit op het raakvlak van industrie, politiek en beleid en de OD zit als grote omgevingsdienst precies op de juiste plek in dit spanningsveld. Het is ook een ontzettende uitdaging om met het hele werkveld na te denken over hoe het nieuwe beleidsveld van de circulaire economie vorm moet krijgen. Dat is heel strategisch, maar tegelijk ben ik ook bezig met de uitvoering. Die combinatie was voor mij de doorslag om voor deze functie te kiezen.”
“Dat vind ik eigenlijk niet relevant. Alsof je eerst jezelf moet bewijzen voordat je recht van spreken hebt. Ik vond het bijvoorbeeld schrijnend dat jongeren die in navolging van Gretha Tunberg in opstand kwamen voor een beter klimaat, aan de Nederlandse talkshowtafels als eerste vraag kregen wanneer ze voor het laatst hadden gevlogen. Terwijl: als ze zich net zo gedragen als degenen die de vraag stellen hebben ze ook recht van spreken, het gaat om hun toekomst.
Maar ik zal toch antwoord geven. toen ik milieukunde studeerde, dacht ik: de wereld gaat naar de knoppen, wat kan ik zelf doen? Mijn streven was om geen enkele footprint achter te laten op de aarde. Ik kwam er natuurlijk snel achter dat dat onmogelijk is. Iedereen laat een footprint achter, en al helemaal als je geboren bent in de westerse wereld. Ik maak gebruik van de energie, faciliteiten en het voedsel dat hier beschikbaar is. Ik ben onderdeel van het systeem, dus ik ontkom er niet aan. Maar ik wil dat we het systeem veranderen. Zowel als professional en als burger. Natuurlijk hoort mijn eigen gedrag daar ook bij – en ik durf te zeggen dat mijn footprint relatief klein is, maar nogmaals, mijn gedrag gaat (automatisch) veranderen als het systeem duurzamer wordt, denk aan prijsveranderingen of normstellingen, maar het systeem verandert niet als ik (alleen) mijn gedrag verander. Zoals ze tegenwoordig zeggen: Een beter milieu begint niet bij jezelf.”
“Het plan is begin dit jaar vastgesteld en geldt voor de jaren ‘22 tot ‘26. Het plan is vrij breed, maar dat is logisch: Circulaire Economie is een brede uitdaging. Voor dit jaar gaan we strategische keuzes maken. De focus ligt daarbij op integratie van CE in VTH-taken (vergunningverlening, toezicht en handhaving). In 1993 is de reikwijdte van de Wet milieubeheer verruimd. Sindsdien kunnen in milieuvergunningen ook voorschriften worden opgenomen over energie- en grondstoffenverbruik, verkeer en vervoer en afvalpreventie. Maar de regels zijn een beetje onduidelijk over wat er mag, wat er moet en wat er niet mag. In de afgelopen 30 jaar werd altijd gedacht: er kan eigenlijk niet zoveel. Daarom is er dus ook weinig gebeurd. Er is ook nooit nieuwe, duidelijkere wetgeving gemaakt. Samen met het hele team wil ik graag dat we dit jaar in het programma heel concreet uitzoeken: wat kunnen we wel en niet met de wet. De grenzen hiervan opzoeken. Dan weten we: dit kan en gaan we doen en dat niet. Dat signaal kunnen we dan ook afgeven aan het rijk. Het Interprovinciaal Overleg (IPO) en andere organisaties willen dat ook graag evenals onze opdrachtgevers.”
“Als het gaat om bedrijven, moeten we even terug naar 2016. In dat jaar is circulaire economie “geboren” als beleidsterrein bij de overheid. In de eerste jaren daarna was er vooral veel aandacht voor de pioniers: bedrijven die ervoor open staan, welwillend zijn, die nieuwe dingen uitproberen. Daar ging en gaat nog steeds veel tijd en geld naar toe. We adviseren ze hierbij en ze kunnen bij ons terecht met vragen. We komen langs als een bedrijf een circulair initiatief heeft. Ik heb het idee dat het inmiddels een beetje stagneert. Dat is ook wel logisch, want op een gegeven moment heb je alle koplopers wel gehad. Het probleem is dat de grote middengroep en achterblijvers de meeste schade veroorzaken. Ondanks alle inspanningen sinds 2016 worden er niet minder primaire grondstoffen gebruikt in onze economie. Daarom moeten we het beleid intensiveren. Daar hoort ook dwang en drang bij en ook normstellingen en prijsbeleid. Dat is primair Europees en nationaal beleid, als OD hebben wij een uitvoerende en een adviserende rol. Hoe dan ook, zullen bedrijven er in de nabije toekomst nog meer van merken: Bijvoorbeeld dat we in de vergunning meer eisen stellen aan afvalpreventie en afvalscheiding én wat betreft het gebruik van primaire grondstoffen. Heb je die grondstoffen écht nodig, kan het niet op andere manier?”
“Niet zo snel van wat wij als omgevingsdienst doen. Wel van nationaal en Europees beleid; denk bijvoorbeeld aan statiegeld op plastic drankverpakkingen en het beleid om matrassen in te zamelen. Zo krijgen producenten steeds meer verantwoordelijkheid waar ook consumenten mee te maken hebben. Op termijn zal – hopelijk – arbeid goedkoper worden en materialen duurder. Dat is een transitie waarvan we nu nog aan het begin zijn. Ik had bijvoorbeeld onlangs overleg met een aantal afvalexperts waarbij we na een korte koffiepauze een gesprekje hadden over hoe iedereen koffie zet. Ik doe dit met een koffiefilter, een ander gaf aan dat hij zo’n apparaat met capsules heeft. Wel makkelijker natuurlijk, maar het levert ook veel afval op. Het is maar een voorbeeld, maar materiaal is zo goedkoop dat we er lui van worden. Liever gemak dan moeite doen en over de gevolgen denken we liever niet na. Dat verander je niet met een campagne. Maar maak zo’n capsule tien keer zo duur, dan gaan mensen er wel beter over nadenken.”
“2050 is nog te ver weg. Doelen moeten zo dichtbij zijn dat we nu iets moeten doen. Belangrijker is dus: gaan we de tussendoelen halen? In 2030 moeten we 50% minder primaire grondstoffen gebruiken. Dat is een goed streven. We hebben nog maar 0% gehaald. Dat wordt dus een hele kluif. Ik verwacht dat we het niet gaan halen. We moeten goed bedenken: welk beleid is nodig om het te redden. Tot nu toe is de insteek: als het pijn doet gaan we het niet doen, het moet wel leuk blijven. Zo komen we er nooit, we moeten echt anders consumeren, anders producten gebruiken, of eigenlijk, anders tegen producten aankijken. Je ziet nu dat door de corona- en de energiecrisis de schaarste van belangrijke resourcen voelbaar is geworden. Die schaarste heeft er al lange tijd zitten aankomen maar is nu versneld ontstaan. Daardoor gaan mensen hun gedrag enigszins aanpassen. Maar je moet niet wachten op een crisis om beleid te maken. We moeten naar een andere modus operandi: als we elke keer wachten totdat onze grondstoffen schaars zijn voordat we handelen, zijn we eigenlijk elke keer te laat. Met ons programma circulaire economie willen wij als OD NZKG een bijdrage leveren aan deze transitie.”
Wil je meer weten over circulaire economie? Kijk hier: https://odnzkg.nl/werkvelden/advies/circulaire-economie/
Wilt u regelmatig op de hoogte worden gebracht van onze werkzaamheden en projecten? Meld u dan aan voor onze nieuwsbrief.