Datum: 16-07-2024

Sinds 2015 werken de provincie Noord-Holland en Port of Amsterdam aan een netwerk van elektronische neuzen (eNoses). Het doel van dit netwerk is het opsporen van de oorzaken van geurhinder. Geur is een van de grootste bronnen van overlast in Noord-Holland. Daarnaast monitoren de ‘neuzen’ de scheepvaart rond het Noordzee- en Amsterdam-Rijnkanaal op varend ontgassen.

Het netwerk bestaat uit 92 eNoses langs de vaarwegen, Westpoort en industrie in Amsterdam Noord en de Zaanstreek. Daarnaast is er een apart eNose-netwerk in het IJmond gebied rondom Tata Steel. Een eNose is een meetinstrument met 4 sensoren dat veranderingen signaleert in de luchtsamenstelling. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (OD NZKG) monitort de eNoses en brengt jaarlijks verslag uit van de resultaten.

Het Jaarverslag eNose-netwerk Noordzeekanaalgebied 2023 staat nu online. Hieronder de belangrijkste bevindingen:

Alarmeringen eNose-netwerk: aantal en duiding

Het eNose-netwerk heeft in 2023 in totaal 5.423 eNose alarmeringen gedetecteerd. Dit zijn signalen die aangeven dat er een verandering is in de luchtsamenstelling. Dit is inclusief de alarmeringen voor het varend ontgassen en exclusief de meldingen in het IJmond-gebied. Het aantal meldingen is lager dan in 2022 toen er 7.608 alarmeringen waren.

De meeste alarmeringen werden in 2023 veroorzaakt door een eNose aan de Oceanenweg in Amsterdam, die verantwoordelijk was voor 2.022 alarmeringen. In het gebied rondom de Afrika-, Amerika-, Australië- en Jan van Riebeeckhaven geeft een aantal eNoses relatief veel verhoogde signalen ten opzichte van de meeste andere eNoses. In deze havenbekkens zijn de alarmeringen merendeels afkomstig van bedrijven met brandstof op- en overslag.

Meldingen geuroverlast

Er zijn in 2023 jaar 288 geur-gerelateerde overlastmeldingen over het Westelijk havengebied bij de OD NZKG ingediend. Dit is een behoorlijke stijging ten opzichte van alle voorgaande jaren. Een duidelijke oorzaak hiervoor is niet gevonden.

In 2023 kon, net als het jaar daarvoor, in 90 procent van de overlastmeldingen de (vermoedelijke) veroorzaker achterhaald worden. In 2023 laat het aantal overlastmeldingen (ten opzichte van 2021 en 2022) een aantal verschuivingen zien in de branche waar overlast wordt ervaren. Opvallend is de flinke stijging van het aandeel meldingen waarbij de branche chemie als (vermoedelijke) veroorzaker is aangewezen.

Gebiedsgerichte aanpak

Het netwerk in de regio IJmond is opnieuw uitgebreid en bestaat eind 2023 uit in totaal 103 eNoses, waarvan 78 van Tata Steel (64 op het Tata Steel terrein, 5 in Wijk aan Zee, 2 in Beverwijk, 1 in Velsen-Noord en 6 in IJmuiden) en 25 van de Provincie NH.

In 2023 zijn in totaal 2.060 geur-overlastmeldingen gedaan in relatie tot Tata steel. Dat zijn er meer dan 2022, toen er 1.774 meldingen zijn gedaan. Wijk aan Zee is het dorp waar de meeste geuroverlast wordt ervaren. Hier komt 43 procent van de meldingen vandaan. Opvallend is dat dat vorig jaar nog 63 procent was. Dit jaar zijn de meldingen meer gespreid vanuit alle omliggende gemeenten ingediend. Uit IJmuiden en Beverwijk komen elk circa 20 procent van de meldingen.

Verreweg de meeste meldingen zijn terug te herleiden naar de kookgasfabrieken, maar wel veel minder dan vorig jaar. In 2022 was 43 procent afkomstig van kooksgasfabriek 2 en 25 procent van kooksgasfabriek 1. In 2023 gaat het om respectievelijk 28 en 22 procent. Kooksgasfabriek 2 heeft in dit jaar dus voor minder klachten gezorgd (785 in 2022 en 578 in 2023).

Varend ontgassen

Binnenvaartschepen met een vloeibare restlading ontgassen hun tanks. Als een lading is gelost, blijft er wat restlading achter. Schepen ontgassen dit restant in de tanks door het te ventileren met ventilatoren als de volgende lading niet verenigbaar is met de oude lading.

De Degassing Vessel Detective tool (ontgassingstool), die het varend ontgassen van vaartuigen detecteert, heeft in 2023 in totaal 355 keer een melding gegenereerd. Dit is een daling ten opzichte van de 449 keer in 2022. De Omgevingsdienst heeft na onderzoek 59 meldingen van varend ontgassen aan de Inspectie leefomgeving en Transport (ILT) en politie Landelijke Eenheid (LE) doorgegeven. De ILT heeft hiervan 59 meldingen verder opgepakt en vervolgens 13 tankschepen daadwerkelijk gecontroleerd. Dit heeft geresulteerd in:

• 6 waarschuwingsbrieven i.v.m. overtredingen op ADN, niet in de nabijheid dichtbevolkt/bruggen ontgassen;
• 3 meldingen/tankschepen qua ontgassen in orde/geen overtredingen;
• 3 meldingen waarbij proces-verbaal is opgemaakt tegen 6 verdachten (natuurlijke en rechtspersonen) en
• 1 bestuursrechtelijk gesprek met de onderneming (+waarschuwingsbrief).

Uitspraak meervoudige kamer inzake handhaving op varend ontgassen

In het voorjaar van 2023 heeft de Omgevingsdienst via het eNose netwerk Noordzeekanaalgebied een aantal ontgassingen van schepen gedetecteerd. Deze bevindingen zijn doorgegeven aan ILT, die verder onderzoek heeft gedaan en uiteindelijk tot strafrechtelijke handhaving is overgegaan. De schippers hebben beroep aangetekend. Hun zaak is medio december 2023 behandeld door de meervoudige kamer. Op 18 januari 2024 heeft de rechter uitspraak gedaan.

De eNoses zijn door de rechtbank niet geaccepteerd als enkele bewijslast om aan te tonen waar een schip precies heeft ontgast. De ILT en het openbaar ministerie zijn van mening dat de eNoses wel degelijk met zeer grote zekerheid de locatie van een ontgassend schip kunnen aantonen. Het OM gaat daarom tegen de uitspraak in hoger beroep. De rechtbank heeft op 18 januari 2024 uitgesproken dat de AIS-gegevens mogen worden gebruikt voor de opsporing van strafbare feiten en de AVG-regelgeving is geen belemmering voor het toezicht op en de handhaving van in verboden gebieden varend ontgassen.

Inwerkingtreding landelijk verbod

Fase I van het landelijke verbod op varend ontgassen is op 1 juli 2024 in Nederland van kracht gegaan. Fase II zal vervolgens zo snel mogelijk na 1 juli in werking treden, waarschijnlijk 1 september of 1 oktober 2024. Naar verwachting treedt het CDNI-verdrag in de overige EU-landen die het verdrag hebben ondertekend in werking in het najaar van 2024.