Warmte-koudeopslag bij het Rijksmuseum: verduurzamen met oog voor erfgoed

Datum: 12-05-2025

Het Rijksmuseum is het meest bezochte museum van Nederland en een iconisch monument. Maar hoe combineer je erfgoedbehoud met verduurzaming? De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied ziet toe op een juiste toepassing van warmte-koudeopslag (WKO) en ondersteunt bedrijven en instellingen bij energiebesparing. Kees Berghuis, inspecteur bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied: ‘Het  Rijksmuseum heeft met doordachte keuzes en goed beheer een balans weten te vinden tussen comfort, duurzaamheid en erfgoedbehoud.’

Dit artikel is gepubliceerd in ons Jaarbeeld 2024. Hierin geven we een kijkje in de keuken van ons werk en blikken we terug op vorig jaar met interviews, een overzicht van projecten en kerncijfers.

WKO is een techniek waarbij warmte en koude in de bodem worden opgeslagen en teruggewonnen om gebouwen te verwarmen en te koelen. ‘In vergelijking met een traditionele cv-ketel levert een WKO-systeem een veel hoger rendement op, vaak levert het wel vier tot vijf keer zoveel (warmte of koude) energie terug als er aan elektrische energie in wordt gestopt,’ legt Berghuis uit. ‘Dat kan nog veel beter en maakt het een uiterst duurzame techniek voor nu en de toekomst.’

Duurzaamheid binnen monumentale kaders

Het Rijksmuseum is een complex gebouw waarin zowel bezoekers als kunstcollecties onder de juiste klimaatomstandigheden moeten verblijven. ‘In historische panden is verduurzaming extra uitdagend. Niet alle isolatiemaatregelen mogen zomaar worden doorgevoerd vanwege monumentale voorschriften,’ zegt Berghuis. ‘Toch is het Rijksmuseum erin geslaagd om met slimme ingrepen het energieverbruik drastisch te verlagen. Daarmee is het een van de duurzaamste monumentale gebouwen van Nederland.’

Van onbalans naar optimale werking

Enkele jaren geleden constateerde de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied dat de energiebalans in het WKO-systeem van het museum verder geoptimaliseerd kon worden: er werd meer warmte in de bodem opgeslagen dan teruggewonnen, waardoor het systeem nog efficiënter kon worden ingezet. Berghuis: ‘Het museum heeft dit voortvarend aangepakt door onder meer warmte uit de koeltorens in de winter op te slaan en alle cv-ketels te vervangen door warmtepompen. Dankzij die maatregelen is de balans nu hersteld en worden de hoofgebouwen volledig gasloos geklimatiseerd.’

Samenwerking en toezicht

De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied speelt een belangrijke rol in het vergunningenproces en de controle op WKO-systemen. ‘Bij de aanleg kijken we of er geen conflicten ontstaan met andere systemen in de omgeving. Tijdens de exploitatie controleren we of de vergunninghouder de energiestromen goed beheert,’ licht Berghuis toe. ‘Bij het Rijksmuseum verloopt de samenwerking uitstekend. Ze zijn proactief en werken doelgericht aan verdere verduurzaming.’

Integraal energietoezicht

Naast toezicht op WKO-systemen ziet zijn team ook toe op andere aspecten van energiebesparing. ‘Met onze taken rond de Informatieplicht Energiebesparing en toezicht op het toepassen van erkende energiebesparende maatregelen bij bedrijven zien we integraal toe op bijna de hele energieketen. Dat is grote winst ten opzichte van twee jaar geleden toen en er vanuit meerdere teams naar gekeken werd,’ geeft Berghuis aan.

Energiebesparing blijft prioriteit

De komende jaren blijft energie-efficiëntie een belangrijk aandachtspunt. ‘We zien een sterke toename van WKO-systemen, zowel bij grote bedrijven als bij particulieren,’ zegt Berghuis. ‘De techniek wordt steeds geavanceerder en kan in de toekomst bijvoorbeeld gekoppeld worden aan warmtenetten of geothermiesystemen. Goede monitoring en beheer blijven essentieel om het maximale rendement te halen.’